چکیده
هدف این مقاله توضیح مفاد و محتوا و تجزیه و تحلیل علل، انگیزه‌ها و اهداف طرح خاورمیانه بزرگ، با هدف واکاوی تأثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. به عبارت دیگر، منظور پاسخگویی به این سؤالات اصلی و فرعی است: دلایل، انگیزه‌ها و اهداف ایالات متحده از ارایه این طرح چیست؟ این طرح، چه جایگاهی در راهبرد امنیت ملی، سیاست خاورمیانه‌ای و نقش ملی آمریکا دارد؟ چرا فرآیند دموکراتیک‌سازی خاورمیانه در شرایط بین‌المللی پس از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ آغاز و تعقیب می‌گردد؟ بازتاب‌ها و پیامدهای امنیت این طرح، برای کشورها و جوامع خاورمیانه کدامند؟ و سرانجام، تحقق و اجرای این طرح چه چالش‌ها و فرصت‌های امنیتی را برای جمهوری اسلامی ایران در پی خواهد داشت.
پاسخ احتمالی این پرسش‌ها در چارچوب فرضیه ذیل مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت: «طرح خاورمیانه بزرگ به مثابه یکی از راهکارها و سازوکارهای کانونی در راهبرد پیشگیرانه و مرکز ثقل راهبرد کلان امنیت ملی آمریکا به منظور مقابله با تهدیدات نامتقارن، ضمن ایجاد تهدیدات و چالش‌های امنیتی مختلف، فرصت‌هایی نیز برای تأمین و تحکیم امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می‌فرآیند.»
در پایان، راه‌کارهایی برای بهره‌گیری جمهوری اسلامی از فرصت‌ها و دفع تهدیدات امنیتی این طرح ارایه می‌شود.
فهرست مطالب
فهرست ۲
چکیده ۳
مقدمه ۴
نگاهی به تصویر تاریخی خاورمیانه ۷
ساختار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ۸
تشکیل خاورمیانه مدرن ۱۴
تاریخچه طرح خاورمیانه بزرگ ۱۴
مبانی نظری طرح خاورمیانه بزرگ ۲۱
الف. مفاد و مفروضه‌های طرح ۲۸
۱٫ توسعه‌ی سیاسی: دموکراتیک‌سازی ۲۹
۲٫ توسعه علمی ـ آموزشی ۳۰
۳٫ توسعه اقتصادی ۳۱
ب. خاستگاه و اهداف طرح ۳۲
۱٫ راهبرد امنیت ملی آمریکا ۳۳
۲٫ نقش ملی آمریکا ۳۹
۳٫ اهداف خاورمیانه‌ای آمریکا ۴۲
ج. تأثیرات طرح بر امنیت ملی ایران ۴۴
۱٫ چالش‌های امنیتی ۴۵
۱ـ۲٫ چالش‌های سیاسی ۴۸
۱ـ۳٫ چالش‌های اقتصادی ۵۲
۱ـ۴٫ چالش‌های هویتی ۵۵
۲٫ فرصت‌های امنیتی ۵۹
۲ـ۲٫ فرصت‌های منطقه‌ای ۶۲
برخی الزامات برای سیاست دفاعی ایران ۶۶
نتیجه‌گیری و راهکارها ۷۳
یادداشت ۷۶
منابع
- خاورمیانه بزرگ شامل کلیه کشورهای جهان عرب، پاکستان، افغانستان، ایران، تریکه و اسراییل می‌شود.
- متن کامل طرح خاورمیانه بزرگ در روزنامه عرب زبان فرامنطقه‌ای الحیات چاپ لندن، مورخ ۱۳ فوریه ۲۰۰۴ درج شده است.
- بیلیس، جان، کن بوث، جان گارنت و فیل ویلیانر، استراتژی معاصر، نظریات و خط مشی‌ها، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، ۱۳۷۴، ص۳، ریچارد اچ شوتز «مطالعات امنیت ملی قبل از جنگ سرد» در مطالعات امنیت ملی، اصغر افتخاری، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۸۱، ص ۸۱
- کمیسیون امنیت ملی آمریکا، استراتژی امنیت ملی آمریکا در قرن ۲۱، جلال دهمشگی، بابک فرهنگی و ابوالقاسم راه‌چمنی، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی و مطالعات تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران ۱۳۸۱
